Szczaniec

News

Zasady stosowania stabilnego jodu celem blokowania jodochwytności tarczycy w przypadku skażenia środowiska jodem promieniotwórczym

16.11.2022

1/ Zalecenia WHO z 2017

2/ Zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie endokrynologii prof. dr. hab. med. Andrzeja Lewińskiego (zgłoszone do MZ po opublikowaniu wytycznych WHO w 2017 roku)

3/ Andrzej Lewiński, Ewa Płaczkiewicz-Jankowska: „Zasady profilaktycznego blokowania jodochwytności tarczycy w przypadku zdarzeń radiacyjnych z uwolnieniem jodu promieniotwórczego”. Medycyna Praktyczna 4/2022

Ogólne zasady

W przypadku skażenia środowiska jodem promieniotwórczym działania obejmują:

doustne podanie jodu stabilnego w odpowiednim czasie i odpowiedniej dawce celem zablokowania jodochwytności tarczycy,
unikanie spożywania skażonej żywności, wody pitnej, mleka,
inne metody natychmiastowego reagowania zgodne z wytycznymi (w przypadku katastrofy nuklearnej do atmosfery ulegają uwolnieniu różne promieniotwórcze izotopy, w tym jod promieniotwórczy).

Ryzyko raka tarczycy w przypadku skażenia jodem promieniotwórczym

W sytuacji skażenia środowiska jodem promieniotwórczym (katastrofa nuklearna) jod radioaktywny jest wdychany lub spożywany z pokarmem lub wodą pitną, lub mlekiem, a następnie wychwytywany i gromadzony w tarczycy (w takim samym stopniu jak jod elementarny, który fizjologicznie jest niezbędny do syntezy hormonów tarczycy).

Ekspozycja na jod promieniotwórczy istotnie zwiększa ryzyko powstania raka tarczycy. U dzieci i młodzieży to ryzyko jest większe niż u dorosłych, co jest związane z:

a/ wyższą jodochwytnością tarczycy u dzieci w porównaniu do dorosłych,

b/ mniejszą tarczycy w tej grupie osób w porównaniu do dorosłych.

3/ większym spożyciem np. skażonego mleka u dzieci

Im młodsza osoba narażona na ekspozycję na jod promieniotwórczy (dotyczy to również okresu życia płodowego, a więc kobiet w ciąży), tym większa ryzyko rozwoju raka tarczycy.

Zastosowanie stabilnego jodu przed ekspozycją na jod promieniotwórczy lub na jej początku (najlepiej do 2-8 godzin) prowadzi do zablokowania tarczycy i w konsekwencji zapobiega gromadzeniu się jodu promieniotwórczego w tarczycy.

Działanie

Podanie jodu stabilnego powoduje jego gromadzenie w tarczycy (wysycenie tarczycy) i zablokowanie jej jodochwytności, co w istotny sposób ogranicza kumulację jodu promieniotwórczego w tarczycy. To z kolei prowadzi do zmniejszenia ryzyka pojawienia się niekorzystnych skutków dla zdrowia po kontakcie z promieniotwórczym jodem.

Tak więc zastosowanie jodu elementarnego w przypadku skażenia jodem promieniotwórczym (blokowanie tarczycy) ma działanie ochronne dla zdrowia.

Skuteczność zastosowania stabilnego jodu zależy od:

szybkości podania preparatu jodu,
dawki stabilnego jodu,
wielkości i przebiegu skażenia jodem promieniotwórczym,
obecności niedoboru jodu w populacji zamieszkałej na obszarze, na którym wystąpiło skażenie jodem promieniotwórczym (w Polsce aktualnie nie ma niedoboru jodu).

Grupy ludności, u których należy podać stabilny jod w sytuacjach zagrożenia

I grupa: dzieci młodzież

kobiety w ciąży i karmiące (niezależnie od wieku) osoby do 40 rż niezależnie od wieku pracownicy służ mundurowych/pomocniczych, pracownicy służb usuwających skutki skażenia, II grupa: w kolejności w zależności od rezerwy tabletek:

osoby w wieku 40-50 lat

osoby w wieku 50-60 lat

Osoby > 60 rż, ze względu na większe ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych i słabe działanie ochronne, wyłączamy z podania stabilnego jodu w omawianych sytuacjach

Czas prewencyjnego podania stabilnego jodu

Ok 24 godzin przed przewidywanym początkiem ekspozycji na promieniowanie do 2 do 8 godzin po jej rozpoczęciu; po 24 godzinach od ekspozycji celowość podania stabilnego jodu jest nieuzasadniona (więcej szkody niż pożytku)

W sytuacji długotrwałego (>24 h) lub wielokrotnego narażenia na promieniotwórczy jod, lub spożycia zanieczyszczonej żywności i wody, jest możliwa konieczność podania kolejnej dawki stabilnego jodu (jednak nie noworodkom, kobietom w ciąży i karmiącym oraz osobom>60rż ze względu na

↑ryzyka objawów niepożądanych)

Dawkowanie stabilnego jodu

Skutki niepożądane po zastosowaniu dużej dawki stabilnego jodu (J)

Występują rzadko. Są to:

przemijająca niedoczynność tarczycy,
nadczynność tarczycy, zwłaszcza w grupie osób starszych z wolem wieloguzkowym lub choroba Gravesa,
reakcje alergiczne,
zapalenie ślinianek (wyjątkowo rzadko),
zaburzenia żołądkowo-jelitowe.

Zasady organizacyjne

Opracowanie wytycznych dot.:

formy chemicznej preparatu podawanego w przypadku zagrożenia (Jodek potasu KI; można zastosować też jodan potasu: KIO3, ale należy dobrać odpowiednią dawkę)
charakterystyki opakowania
dawkowania (podane w tabeli)
czasu podania preparatu optymalnie stabilny jod podaje się w okresie od 24 godzin przed przewidywanym początkiem ekspozycji na promieniowanie do 2 do 8 godzin po jej rozpoczęciu (uwaga po 24 godzinach od ekspozycji może dać więcej szkód niż korzyści
gromadzenia zapasów tabletki należy przechowywać w suchym i chłodnym miejscu; w odpowiednich warunkach mogą być przechowywane przez okres 5. Lat przy gromadzeniu zapasów preparatów jodku potasu (lub innej formy stabilnego jodu) należy uwzględnić liczbę ludności zamieszkałą na danym obszarze, w tym także imigrantów oraz liczbę osób grupy I i grupy II, a także
zasad dystrybucji dokładne instrukcje, żeby nie było opóźnień w dystrybucji; czas podania stabilnego jodu bardzo ważny!
miejsc, gdzie preparat będzie rozdzielany np. placówki ochrony zdrowia, szkoły, przedszkola, miejsca pracy, jednostkach straży pożarnej, posterunkach policji, ośrodkach obrony cywilnej itp